Page 202 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ_B' Λυκείου

202
κόσμου, ο πλουτισμός των συναισθημάτων και της σκέψης˙ είναι η αδιάκοπη και
επίπονη προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τον εαυτό του, να συνειδητοποιήσει
δηλαδή την ιδιαιτερότητά του, τη μοναδικότητά του σε σχέση με τον κόσμο που τον
περιβάλλει. Η αυτογνωσία δεν είναι στείρα και εγωπαθής εσωστρέφεια, αλλά ευθύς
και ειλικρινής διάλογος. Ούτε έχει νόημα ως αμείλικτη κριτική, που οδηγεί στην
απαισιοδοξία και την αποθάρρυνση, αλλά ως σωστή αξιολόγηση των πραγμάτων και
ως δημιουργική επαφή με τη ζωή. Έτσι, η αυτογνωσία αφορά στη δημιουργική δράση,
και συμπληρώνεται από την αυτοκριτική. Τη μόνιμη κριτική που πρέπει να ασκεί κάθε
άνθρωπος για τα «πεπραγμένα» του, όπως οι Πυθαγόρειοι, που ρωτούσαν κάθε βράδυ
τον εαυτό τους: «Τι καλό έκανα, τι κακό, τι δεν έκανα που έπρεπε να κάνω;». Είναι,
δηλαδή, η αυτοκριτική και η αυτογνωσία, εκτός των άλλων, και ένας συνειδησιακός
έλεγχος, από τον οποίο απορρέει και η ηθική σημασία τους.
Αυτή η ενδοσκόπηση δεν είναι, ασφαλώς, εύκολη υπόθεση. Χρειάζεται κουράγιο, για
να διακρίνουμε και, κυρίως, να δεχτούμε τις ατέλειες και τα ελαττώματά μας, γιατί
αγαπάμε τον εαυτό μας, και εύκολα βρίσκουμε ελαφρυντικά και δικαιολογίες για
ό,τι δε μας «βολεύει». Η φιλαυτία απεχθάνεται κάθε είδους δυσάρεστη διαπίστωση.
Αλλά και ο κοντινός κοινωνικός περίγυρος παραβλέποντας, ηθελημένα ή αθέλητα,
τις αδυναμίες και κολακεύοντας τα προτερήματά μας, συντελεί στην καλλιέργεια
ψεύτικης εικόνας για τον εαυτό μας και εξουδετερώνει τη διάθεση και την ανάγκη
για αυτοκριτική και αυτογνωσία. Στις δυσκολίες αυτές θα πρέπει να προσθέσουμε και
την υποκειμενικότητα, αφού ο ίδιος άνθρωπος είναι και κριτής και κρινόμενος. Ειδικά
σήμερα, η απουσία χρόνου, καθώς και οι πολλές ενοχές του σύγχρονου ανθρώπου
τον κάνουν να αποφεύγει την αυτοκριτική. Οι άνθρωποι σήμερα τρέχουν, για να μη
συναντήσουν τον εαυτό τους κι αναγκαστούν να λογαριαστούν μαζί του, πράγμα
φοβερά δυσάρεστο.
Αξίζει, παρ' όλα αυτά, τον κόπο η προσπάθεια του ανθρώπου να υπερπηδήσει όλα τα
παραπάνω εμπόδια και να έρχεται καθημερινά σε «αναμέτρηση» με τον εαυτό του,
γιατί η προσφορά της αυτογνωσίας, αλλά και οι συνέπειες της απουσίας της την
καθιστούν απαραίτητη για όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου.
Με την αυτογνωσία και την αυτοκριτική ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίζει
αποτελεσματικά τις δυσκολίες. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά
μια δυσκολία, αν δε γνωρίζουμε τη φύση της, αν δεν κατανοήσουμε ακριβώς σε τι
συνίσταται, τους παράγοντες που άμεσα ή έμμεσα, την επηρεάζουν και τα αίτια που την
προκαλούν. Χρειάζεται, επομένως, ενδελεχής έρευνα και γνώση των αντικειμενικών
δεδομένων. Η γνώση, όμως, αυτή είναι ατελής, αν δε γνωρίζουμε, επίσης, καλά ποιοι